«Ολα αυτά που έχουν αξία, είναι ανυπεράσπιστα»

Μπορεί η ρήση του υπότιτλου να μην ανήκει στο Γιόχαν φαν ντερ Κέεκεν αλλά στον φίλο του υπερρεαλιστή ζωγράφο και ποιητή Λούτσιμπερτ, στον πυρήνα της όμως, εντοπίζει κανείς όλα αυτά που αποτέλεσαν τον κορμό του πολυδιάστατου έργου του Ολλανδού πρωτοπόρου του ντοκιμαντέρ. Σε μια φιλμογραφία που αρνείται πεισματικά κάθε προσπάθεια κατηγοριοποίησης, το έργο του φαν ντερ Κέεκεν φαντάζει να περιφέρεται γύρω απ’ την ίδια ιστορία: εξερευνημένη από διαφορετικές κατευθύνσεις και ιδωμένη από διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Ο Γιόχαν φαν ντερ Κέεκεν ασχολήθηκε με τη φωτογραφία σε πολύ μικρή ηλικία και μόλις στα δεκαεφτά του κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο με φωτογραφίες του. Ενα χρόνο μετά μετακόμισε στο Παρίσι για κινηματογραφικές σπουδές. Εκεί ξεκινάει η εντυπωσιακή του καριέρα κατά τη διάρκεια της οποίας ο Ολλανδός πρόλαβε να ολοκληρώσει 55 φιλμ, να εκδώσει 9 βιβλία φωτογραφίας και κινη- ματογράφου και να διαμορφώσει το βαθιά προσωπικό κινηματογραφικό του στιλ. Περιφρονώντας τη γραμμική καταγραφή χρόνου και πραγματικότητας και σνομπάροντας τα ομιλούντα κεφάλια και τις τυπικές συνεντεύξεις ο φαν ντερ Κέεκεν θέτει στο επίκεντρο της προσοχής του αφενός έναν φορμαλιστικό πειραματισμό στα αισθητικά όρια του μέσου και αφετέρου το ντοκιμαντέρ ως μέσο συγκριτικής μελέτης φαινομένων που εγείρει ερωτήματα αλλά αφήνει τον θεατή απατρονάριστο να τα απαντήσει. Η πρωτόγονη αφαιρετική προσέγγιση (επηρεασμένος απ’ το καλλιτεχνικό κίνημα CoBrA), οι πειραματικοί αυτοματισμοί της κάμερας και το μοντάζ σε φρενήρεις και άλλοτε σε βραδυφλεγείς ρυθμούς είναι κάποια απ’ τα χαρακτη- ριστικά της γραφής του που σε συνδυασμό με την κατάργηση της σταθερότητας απ’ τα αντισυμβατικά του κάδρα αποτελούν τα υλικά που αναμιγνύονται ιδανικά στον καμβά του ιδιοφυούς δημιουργού.

Ο Γιόχαν φαν ντερ Κέεκεν είναι ο άνθρωπος που γύρισε όλο τον κόσμο, αντιμετωπίζοντας το γνωστό και το άγνωστο με την ίδια δίψα για γνώση. Είναι αυτός που οι κοινωνικές, εθνογραφικές και πολιτικές προεκτάσεις της δουλειάς του έγιναν αντικείμενο ακαδημαϊκής μελέτης. Κυρίως όμως είναι ο προκλητικός κινηματογραφιστής που δεν δίστασε να φιλμάρει ακόμα και τις πιο ιερές και προσωπικές στιγμές της ζωής του, επαναπροσδιορίζοντας τα όρια μεταξύ τέχνης και ζωής.

Κωστής Θεοδοσόπουλος